ნებისმიერი სახელმწიფოს საგადასახადო სისტემა შედგება სხვადასხვა სახის გადასახადებისა და მოსაკრებლებისგან. გადასახადების დაყოფა პირდაპირ და არაპირდაპირ საშუალებას იძლევა მათი შეგროვების გაზრდა და, შესაბამისად, ხელს უწყობს სახელმწიფო ბიუჯეტის შევსებას და საზოგადოების წინაშე მისი ვალდებულებების შესრულებას.
გადასახადების შეგროვების მეთოდიდან გამომდინარე, ისინი იყოფა პირდაპირ და არაპირდაპირ. ზოგიერთს ეს დაყოფა პირობითად მიაჩნია, რადგან საბოლოო ჯამში, პირდაპირი და არაპირდაპირი გადასახადები იხდიან პროდუქციის საბოლოო მომხმარებლებმა.
გადასახადების მახასიათებლები
პირდაპირი გადასახადები იბეგრება ან გადასახადის გადამხდელის შემოსავალზე ან მის საკუთრებაში არსებულ ქონებაზე. ეს მოიცავს გადასახადებს ფიზიკური პირების შემოსავალზე, საწარმოს მოგებაზე, მოქალაქეთა და ორგანიზაციების ქონებაზე. პირდაპირი გადასახადის გადამხდელები კონკრეტული მოქალაქეები ან ორგანიზაციები არიან, პირდაპირი გადასახადის საგადასახადო ბაზის დადგენა შედარებით მარტივია, ამიტომ მათი ადმინისტრირება და შეგროვება არ არის რთული.
არაპირდაპირი გადასახადები ეწოდება გადასახადებს, რომელთა ოდენობა უშუალოდ შედის წარმოების ღირებულებაში. ზოგჯერ მათ მოიხსენებენ აგრეთვე, როგორც მოხმარების გადასახადებს. არაპირდაპირი გადასახადები მოიცავს დამატებული ღირებულების გადასახადს, საბაჟო გადასახადებს, აქციზის გადასახადებს, მთავრობის გადასახადებსა და მოსაკრებლებს, რომლებიც აგროვდება გადასახადის გადამხდელისგან რიგი იურიდიულად მნიშვნელოვანი ქმედებების განსახორციელებლად.
არაპირდაპირი გადასახადების მახასიათებლები
არაპირდაპირი გადასახადები პირობითად იყოფა:
- ინდივიდუალური - საქონლის გარკვეული ჯგუფებიდან გადახდილი;
- უნივერსალური - ისინი თითქმის ყველა საქონელს ეკისრებათ.
ინდივიდუალური არაპირდაპირი გადასახადები მოიცავს აქციზურ გადასახადებს, რომლებიც იბეგრება, მაგალითად, ალკოჰოლზე, თამბაქოზე, ბენზინზე და სხვა საწვავზე და იხდიან ამ პროდუქტების მომხმარებლების მიერ. კიდევ ერთი არაპირდაპირი გადასახადი არის საბაჟო გადასახადი, რომელსაც საბოლოოდ იხდის ყველა იმპორტირებული საქონლის მომხმარებელი.
გადასახადებისგან გათავისუფლება გათვალისწინებულია გარკვეული სახის საქონლისა და მომსახურებისათვის. მაგალითად, ბავშვთა საქონლისა და საკვები პროდუქტებისთვის დღგ-ს მაჩვენებელი 10% -ია, ხოლო სხვა საქონლისთვის - 18%. ზოგი საქონელი, მაგალითად სამედიცინო პროდუქტი, დღგ-ს არ ექვემდებარება.
არაპირდაპირი გადასახადების მიმზიდველობა სახელმწიფოსთვის განპირობებულია იმით, რომ მათი შეგროვება პირდაპირ არ არის დამოკიდებული საწარმოს ფინანსურ შედეგებზე. მაშინაც კი, თუ ფირმა წამგებიანია, ეს გადასახადები უნდა შეფასდეს და გადაიხადოს. არაპირდაპირი გადასახადების ფისკალური ეფექტი გრძელდება წარმოების შემცირებისა და საქონლის გაყიდვების შემცირების ფონზე.
ამავდროულად, არაპირდაპირი გადასახადების ადმინისტრირება ზედმეტად რთულდება. კომპანიის ბუღალტერი და საგადასახადო ორგანოები თანხმდებიან, რომ დღგ-ს გაანგარიშების მეთოდიკა სავსეა ორაზროვნად განმარტებული დებულებებით და ამ გადასახადის დაბრუნების პროცედურა გაუგებარია. ამიტომ, საგადასახადო შემოწმებების უმეტეს ნაწილში გამოვლენილია უამრავი დარღვევა დღგ – ს გაანგარიშებასთან დაკავშირებით და თან ახლავს გადასახადის თანხების დამატებითი შეფასება, აგრეთვე გადასახადის გადამხდელთათვის ჯარიმებისა და ჯარიმების დაწესება.
