ბაზრის თვითრეგულირების მექანიზმი განისაზღვრება მიწოდებისა და მოთხოვნის ურთიერთქმედებით კონკურენტულ გარემოში. ამ ურთიერთქმედების წყალობით, განისაზღვრება, რა რაოდენობით და რა ფასად ითხოვს მომხმარებელზე ყველაზე მოთხოვნადი საქონელი და მომსახურება.
თვითრეგულირების მექანიზმები
ბაზრის თვითრეგულირების მთავარი პირობაა თავისუფალი კონკურენციის არსებობა, რაც უზრუნველყოფს მწარმოებლების სურვილს აწარმოონ უმაღლესი ხარისხის საქონელი უფრო ხელმისაწვდომ ფასად. კონკურენციის მექანიზმი არაპროფესიონალურ და არაეფექტურ წარმოებას ბაზრიდან გამოჰყავს. ეს საჭიროება განსაზღვრავს ინოვაციების განვითარებას წარმოებაში და ეკონომიკური რესურსების ყველაზე ეფექტურად გამოყენებას. ბაზრის ეს თვისება უზრუნველყოფს სამეცნიერო და ტექნოლოგიური პროგრესის განვითარებას და ცხოვრების დონის ზრდას.
ბაზარი, როგორც თვითრეგულირებადი მექანიზმი, წარმოადგენს რესურსების ოპტიმალური განაწილების, წარმოების ადგილმდებარეობის, საქონლისა და მომსახურების კომბინაციის, საქონლის გაცვლის პროცესს. ეს პროცესი მიზნად ისახავს დაბალანსებული ბაზრისკენ სწრაფვას, ე.ი. ბალანსი მიწოდებასა და მოთხოვნას შორის. ზოგადი ეკონომიკური და ადგილობრივი ფაქტორების გათვალისწინებით, ყალიბდება მოთხოვნა ბაზარზე, რომელიც იცვლება სამეცნიერო პროგრესის,”გაჯერების” და გემოვნების ცვლილების შედეგად. კონკურენტული ბაზრის ფასების მოქნილი პოლიტიკა საშუალებას აძლევს მწარმოებლებს მუდმივად მოერგონ მოთხოვნის ცვალებად პირობებს და შეეცადონ ბაზარზე ყველაზე მოთხოვნადი შეთავაზება მოახდინონ.
ბაზრის თვითრეგულირების ახსნის ორი სამეცნიერო მიდგომა არსებობს. ეს მიდგომები აისახა ვოლრას მოდელსა და მარშალის მოდელში. ლეონ ვალრასის მოდელი განმარტავს ბაზრის წონასწორობის არსებობას ბაზრის შესაძლებლობით რაოდენობრივად შეცვალოს მიწოდება და მოთხოვნა. მაგალითად, პროდუქტზე დაბალი მოთხოვნის შემთხვევაში, მწარმოებლები ამცირებენ ფასებს, რის შემდეგაც მოთხოვნილება კვლავ გაიზრდება პროდუქტზე - და ასე შემდეგ, სანამ მიწოდებასა და მოთხოვნის რაოდენობრივი თანაფარდობა არ გათანაბრდება. ზედმეტი მოთხოვნა საშუალებას მისცემს მწარმოებლებს გაზარდონ ფასები, რაც შეამცირებს მოთხოვნას - და ასე შემდეგ ისევ, სანამ მიწოდებასა და მოთხოვნას შორის წონასწორობა მიიღწევა.
ალფრედ მარშალის მოდელი ემყარება ბაზრის წონასწორობას ფასის გავლენაზე მიწოდებასა და მოთხოვნაზე. ასე რომ, თუ პროდუქტი ზედმეტად ფასდება, მასზე მოთხოვნა ეცემა, რის შემდეგაც მწარმოებელი ამცირებს ფასს, ხოლო მოთხოვნა პროდუქტზე იზრდება - და ასე შემდეგ, სანამ პროდუქტის ფასი მაქსიმალურად პირობითდება. ამ ოპტიმალურ ფასს წონასწორობის ფასს უწოდებენ.
კონცეფცია "ბაზრის უხილავი ხელი"
თანამედროვე ეკონომიკური თეორიის ფუძემდებელმა ადამ სმიტმა ბაზრის თვითრეგულირების პროცესს უწოდა ბაზრის "უხილავი ხელი". სმიტის თეორიის თანახმად, ბაზარზე თითოეული ადამიანი ეძებს თავის სარგებელს, მაგრამ ცდილობს დააკმაყოფილოს თავისი საჭიროებები, მაქსიმალური პოზიტიური ეკონომიკური ეფექტის მიღწევას უზრუნველყოფს მთელი საზოგადოებისა და მთლიანად ბაზრისთვის.”ბაზრის უხილავი ხელის” ავტომატური გავლენა უზრუნველყოფს მომხმარებელთათვის საჭირო ხარისხისა და ასორტიმენტის საჭირო საქონლისა და მომსახურების რაოდენობის ხელმისაწვდომობას. ხელის უხილავი ეფექტი აიხსნება მიწოდებისა და მოთხოვნის ურთიერთქმედებით და საბაზრო წონასწორობის მიღწევით.
