დღეს, შესაძლოა,”ბაზრისა” და”საბაზრო ეკონომიკის” ცნებები ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ეკონომიკური კატეგორიაა. ეს გასაკვირი არ არის, რადგან, როგორც მსოფლიო გამოცდილება გვიჩვენებს, ეს არის საზოგადოების ეკონომიკური ცხოვრების ორგანიზების ყველაზე ეფექტური ფორმა.
რა არის ბაზარი
ამ კონცეფციის ისტორიას ღრმა ფესვები აქვს. ბაზარი წარმოიშვა პრიმიტიული საზოგადოების ფორმირების დროს, როდესაც საზოგადოებებში გაცვლა ხდებოდა რეგულარულად, შეიძინა სასაქონლო ბარტერის ფორმა და დაიწყო გარკვეული დროით გარკვეულ ადგილზე განხორციელება. განვითარდა ხელოსნობა და ქალაქები, გაფართოვდა ვაჭრობა და დაიწყო გარკვეული ადგილების (სავაჭრო ზონების) გამოყოფა ბაზრებზე. ბაზრის ეს განსაზღვრება დღემდე შემორჩა, მაგრამ მხოლოდ მისი ერთ-ერთი მნიშვნელობა.
თანამედროვე ეკონომიკურ თეორიაში, ბაზრის კონცეფცია გაფართოვდა და მასში გაიგეს, როგორც საერთო სოციალური პროდუქტის რეპროდუქციის ელემენტი. ამ თვალსაზრისით, ბაზარი საკმაოდ რთული წარმონაქმნია, რომელიც, ერთი მხრივ, წარმოადგენს გაცვლის სფეროს და ყიდვა – გაყიდვის ოპერაციების ერთობლიობას, და მეორეს მხრივ, ის უზრუნველყოფს ურთიერთობას მწარმოებელსა და მწარმოებელს შორის. საბოლოო მომხმარებელი, ანუ რეპროდუქციული პროცესის უწყვეტობა, მისი მთლიანობა.
ბაზრის ფორმირების პირობები
იმისათვის, რომ საბაზრო მექანიზმებმა კარგად იმუშაონ ეფექტური ეკონომიკის განვითარებისთვის, საჭიროა რამდენიმე ფაქტორის კომბინაციის მიღწევა.
1. სამეწარმეო სუბიექტების დამოუკიდებლობა და ეკონომიკური თავისუფლება. ეს გულისხმობს თითოეული მეწარმის უფლებას, დამოუკიდებლად აირჩიოს საქმიანობის ტიპი, გადაწყვიტოს რა აწარმოოს ან რა მომსახურება უნდა უზრუნველყოს, რა ფასად და სად უნდა გაყიდოს ისინი, ვისთან ითანამშრომლოს.
2. საკუთრების სხვადასხვა ფორმის არსებობა (პოლიფორმიზმი), რაც საშუალებას იძლევა თითოეული მათგანის ძლიერი და სუსტი მხარეების დადგენა, მათი დახასიათება და ამის საფუძველზე ეკონომიკური საქმიანობის ყველაზე ეფექტური ფორმის არჩევა.
3. იგივე ტიპის პროდუქციის მწარმოებელთა საკმარისი რაოდენობა (მინიმუმ 15), რათა თავიდან იქნას აცილებული ოლიგოპოლიები (4-5 მწარმოებელი) და მონოპოლიები (1-2 მწარმოებელი).
4. ჯანსაღი კონკურენციის არსებობა, რაც მეწარმეებს აიძულებს მოძებნონ წარმოების პროცესის ოპტიმიზაციისა და შრომის პროდუქტიულობის გაზრდის, ახალი ტექნიკისა და ტექნოლოგიების დანერგვა, ხარჯების შემცირება, მზა პროდუქციისა და მომსახურების მოცულობის გაზრდა და, გააუმჯობესოს ეკონომიკის ეფექტურობა.
5. ბაზრის სუბიექტებს უფლება აქვთ დამოუკიდებლად დაადგინონ საქონლის (მომსახურების) ღირებულება და განსაზღვრონ მათი საფასო პოლიტიკა, მიწოდებისა და მოთხოვნის რყევების გათვალისწინებით.
6. ყველა ბიზნეს სუბიექტის ბაზრის მდგომარეობის შესახებ სრულყოფილი და რეალური ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის შესაძლებლობა.
7. განვითარებული საბაზრო ინფრასტრუქტურა - ინდუსტრიების, მომსახურებების, სისტემების კომპლექსი, რომლებიც უზრუნველყოფენ წარმოებისა და ზოგადი ცხოვრების პირობებს.
